مدلسازی اطلاعات ساخت (BIM) شبیه‌سازی سه بعدی شیء‌گرا از اجزای پروژه است که بین ذینفعان مختلف در مراحل طراحی، ساخت و نگهداری به اشتراک گذاشته می‌شود. در چند سال اخیر استفاده از این تکنولوژی مترقی توانسته است مزایای فراوانی را در صنعت ساخت و ساز به همراه بیاورد و همین امر سبب توسعه روز افزون استفاده از این تکنولوژی در جهان شده است. با توسعه وسیع این تکنولوژی در جهان به نوعی می‌توان گفت که صنعت ساخت و ساز در جهان در حال یک پوست‌اندازی اساسی در حوزه مدیریت پروژه‌های عمرانی است. BIM چند سالی است که به صورت محدود در پروژه‌های ساختمانی در کشور مورد استفاده قرار گرفته است. برنامه‌ریزی استفاده از BIM در پروژه متروی تهران-اسلامشهر، اما، در نوع خود به عنوان یکی از اولین موارد استفاده از این تکنولوژی نوین در پروژه‌های زیرساختی در کشور است.
شکل 1- نمایی از مدل مفهومی BIM تهیه شده برای پروژه قطار شهری
برنامه‌ریزی اجرای BIM در طرح متروی تهران-اسلامشهر با مشاوره دفتر مدیریت پروژه و مدلسازی اطلاعات ساخت شریف (PMBIM) از خردادماه 1400 و با برگزاری کارگاه آموزشی BIM برای تیم پروژه شروع شد. در این کارگاه آموزشی تیم پروژه در چهار روز با مفاهیم اصلی مطرح در BIM، کاربرد‌های آن در پروژه‌های عمرانی و نرم‌افزار‌های مطرح مورد استفاده آشنا شدند. برگزاری این دوره نقطه شروعی برای تهیه برنامه اجرای BIM در طرح توسط تیم دانشگاه صنعتی شریف و در تعامل با اعضاء تیم پروژه بود.
شکل 2- برگزاری کارگاه آموزشی BIM در خردادماه 1400 برای تیم مدیریت پروژه متروی تهران-اسلامشهر
در طول مدت نزدیک به یکماه برنامه اجرای BIM (BEP) برای طرح متروی تهران-اسلامشهر تهیه شد. این برنامه متناسب با مشخصات بخش‌های مختلف، آخرین سازمان‌دهی اجرای طرح، و اهداف مورد نظر برای اجرای طرح تهیه شد. در این برنامه کاربرد‌ها و قابلیت‌های BIM که پاسخگوی نیازمندی‌ها و اهداف تیم مدیریت طرح در بخش‌های مختلف بودند شناسایی، فرآیند‌های مورد نظر برای پیاده‌سازی آن‌ها در روند مدیریت بخش‌های مختلف طرح تعیین، و سطح جزئیات (LOD) مدل‌های BIM برای هر کاربرد مشخص شدند. همچنین، مبانی توسعه مدل‌های BIM، زیرساخت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مورد نیاز، ساختار گروه‌بندی و نام‌گذاری‌ها فایل‌ها و مدل‌های BIM مورد استفاده، و روند‌های برقراری تعامل و تبادل اطلاعات در طرح مشخص شد. به عنوان نمونه، جدول ذیل کاربرد‌های BIM برای استفاده در پروژه ساخت ایستگاه نماز را نشان می‌دهد.
جدول 1- کاربرد‌های BIM برای استفاده در پروژه ساخت ایستگاه نماز
| هدف | کابرد‌های مورد نظر BIM | سطح جزئیات مدل (LOD) |
| کم کردن و تشخیص تداخلات طراحی | شناسایی و رفع تداخلات | LOD 350 |
| داشتن برآورد دقیق از احجام در مراحل مختلف ساخت | استفاده از قابلیت برآورد احجام در مدل‌های BIM | LOD 350 |
| داشتن برنامه زمانی کارآمد و دقیق | برنامه‌ریزی چهاربعدی | LOD 350 |
| افزایش دقت در برنامه‌ریزی هزینه و بودجه | برنامه‌ریزی پنج بعدی | LOD 350 |
| تحلیل و کاهش خطرات | شبیه‌سازی سه بعدی پروژه در تعامل با ذینفعان مختلف به منظور شناسایی، تحلیل و کاهش ریسک‌های احتمالی | LOD 350 |
| ارزیابی دقیق افزایش هزینه‌های ناشی از تغییرات درخواست شده توسط کارفرما | شبیه‌سازی سه بعدی تغییرات انجام شده | LOD 350 |
| ارائه مدل دیجیتال به کارفرما و بهره‌برداران به عنوان مبنایی برای مدیریت ساخت و بهره‌برداری | به روز‌رسانی نقشه‌های چون ساخت در حین تحویل بخش‌های مختلف پروژه | LOD 400 |
در این میان به عنوان اولین قدم اجرایی، شرح خدمات پیاده‌سازی BIM توسط مهندسین مشاور طراح، مهندسین مشاور ناظر و پیمانکار ساخت ایستگاه نماز بر اساس برنامه اجرای BIM تهیه و به پیوست قرارداد آن‌ها ضمیمه شد. بدین ترتیب، ایستگاه متروی میدان نماز به عنوان اولین بخشی از طرح متروی تهران-اسلامشهر که فرآیند مدیریت پروژه آن مبتنی بر BIM انجام خواهد شد. البته، با پیشرفت طرح متروی تهران-اسلامشره و شروع ساخت و ساز در سایر بخش‌ها، پیش‌بینی می‌شود که مدیریت اجرای آن بخش‌ها نیز مبتنی بر BIM انجام شود. امید است که با اتکا به جریان بوجود آمده در استفاده از آخرین دستاورد‌های صنعت ساخت و ساز برای اجرای این طرح ملی، انجام آن با بهره‌وری زمانی و هزینه‌ای و کارایی بالا صورت گیرد و به عنوان نمونه‌ای موفق در کشور درآید.
